Gert de Jong en Koen Wonders

In de periode 2013-2017 heeft de gemeente Amsterdam nestplaatsen van gierzwaluwen laten inventariseren. Deze gebiedsdekkende census van nestplaatsen is in 2013 begonnen in het oudste deel van de stad, waarna ieder jaar een nieuwer deel van de stad is onderzocht. In 2017 is het onderzoek afgerond met het inventariseren van de naoorlogse stadsdelen. Sinds 2016 hebben ook de gemeentes Diemen en Amstelveen zich aangesloten bij dit project.

Het doel van de inventarisatie is het mogelijk maken van een betere bescherming van de nestplaatsen en uitvoering van de Wet natuurbescherming (2017, eerder de Flora- en faunawet 2002). Hiertoe krijgt de gemeente een adreslijst van de geregistreerde nestplaatsen van gierzwaluwen, maar ook van andere gebouwbewonende soorten als huismus en spreeuw (bijvangst van dit onderzoek). Hierdoor kunnen vergunningverleners inzien waar eventuele problemen zullen optreden, bijvoorbeeld bij sloop en renovatie van gebouwen. Door het openbaar maken van de data via een verspreidingskaart kunnen ook bewoners en anderen gebruik van de informatie (https://maps.amsterdam.nl/vogels/?LANG=nl).

Gierzwaluwen inventariseren is tijdrovend, maar eerder is aangetoond dat het wel mogelijk is. Vooral de inventarisatie in Noordwijk (Verkade 2015, in Limosa) diende als voorbeeld. Hein Verkade maakt bijvoorbeeld een uitgebreide verkenning van het plangebied in het jaar voorafgaand aan de eigenlijke inventarisatie. Wij laten zien hoe we de methode hebben aangepast aan een grotere stad als Amsterdam. De kennis van diverse leden van de Gierzwaluwwerkgroep Amsterdam is onmisbaar geweest bij de start van dit onderzoek. De inventarisatie wordt uitgevoerd op de fiets en te voet, door te luisteren en te kijken naar gierzwaluwen en sporen. Nestplaatsen worden in het veld on-line geregistreerd in een veldapplicatie en er worden foto’s gemaakt van de invliegplaatsen, zodat de data te controleren zijn. In verschillende fasen van het broedseizoen kun je verschillende waarnemingen doen. Zo hoor je in juli vaak jongen piepen bij het voeren op het nest, wat met zekerheid een actief nest aantoont.

We laten voorbeelden zien van de meest voorkomende nestplaatsenkeuzes. Dakpannen blijken nog steeds van groot belang voor gierzwaluwen in Amsterdam, vooral de dakpannen in zogenaamde 19^e eeuwse dakschilden. Alle grotere kolonies zitten in een dergelijk type dak. Verder laat dit onderzoek zien dat minstens 6% van de populatie in een nestkast broedt. Natuurinclusief bouwen is nu actueel maar de Gierzwaluwwerkgroep Amsterdam heeft sinds 1993 gezorgd voor duizenden nestkasten en neststenen in Amsterdam.

In de vooroorlogse gebieden zijn gierzwaluwen aanzienlijk afgenomen in aantal, maar de informatie hierover is grotendeels anekdotisch. De lokale achteruitgang wordt meestal verklaard door verlies van nestgelegenheid. Dit onderzoek laat verder zien dat in de naoorlogse gebieden gierzwaluwen toenemen. De resultaten worden vergeleken met een inventarisatie van Wouter van de Weijden uit 1973. Een retrospectief model voor alle gebieden samen laat zien dat de gierzwaluwpopulatie van Amsterdam mogelijk met 50% is afgenomen sinds begin jaren 70.